تحقیق و تفحص از مساجد تخریب شده منطقه ثامن
تاریخ انتشار: ۵ اردیبهشت ۱۴۰۳ | کد خبر: ۴۰۱۸۶۰۹۲
به گزارش قدس خراسان، حرف و حدیث و حاشیه درباره تخریب مساجد به بهانه توسعه و بهسازی بافت اطراف حرم مطهر رضوی زیاد است. در ابتدای دهه۷۰ پیش از مداخلات گسترده در مرکز شهر مشهد، کاربریهای متنوع مذهبی و فرهنگی شامل ۸۵ مسجد و ۱۴۵ حسینیه در بافت اطراف حرم مطهر رضوی وجود داشته است.
این عناصر هویتبخش در محلات مختلف بافت بودند و هر یک به عنوان عامل انسجامبخش اهالی نقش ایفا میکردند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
برای توجیه تخریب مساجد؛ اما چند مسجد بزرگمقیاس به عنوان جایگزین در طرح پیشبینی شد و اراضی قدیمی مساجد به کاربریهای انتفاعی نظیر هتلهای لوکس و چندستاره اختصاص یافت.
غافل از اینکه مساجد بزرگمقیاس جدید در حاشیه معابر عریض سواره از سوی جامعه محلی پذیرفته نشده و نمیتوانند نقش کانونی خود را در دل محلات ایفا کنند. در مجموع بر اساس طرح طاش تعداد مساجد از ۸۵ به ۳۰ و تعداد حسینیهها از ۱۴۵ به ۴۸ مورد کاهش یافت که فقط حدود نیمی از آنها با محل قرارگیری مسجد در ادوار گذشته انطباق داشته و نیمه دیگر مساجد پیشنهادی جدید بودهاند.
تخریب مساجد در بافت ثامن مجوز شرعی داشته است؟
محسن اکبرزاده که دارای مدرک دکترای معماری اسلامی تخصص مسجد، معاون پژوهشی پژوهشکده ثامن و عضو تیم تهیهکننده طرح جدید حریم رضوی است، در خصوص تخریب مساجد و ساخت معوض میگوید: در میان علمای شیعه و سنی هیچ فتوایی یافت نمیشود که اجازه دهد مسجد به کاربری تجاری، اقامتی یا فضای سبز تبدیل شود. تنها مواردی که در میان فتواها وجود دارد، در دو دسته عمده قرار میگیرند؛ دسته نخست جوازی است که برای تعمیر و توسعه مسجد داده میشود. در این موارد فقط زمانی اجازه داده شده بخشی از کالبد مسجد تخریب شود که تعمیر و بهرهبرداری از آن به هیچ وجه ممکن نبوده و بیم صدمه جانی و اتلاف نفوس مسلمانان برود و حتی با تخریب و بازسازی مسجد بدون چنین ضرورتی کاملاً مخالفت شده است.
خروج از مسجدیت برای زمینی که وقف ابدی مسجد شده، غیرممکن است
او ادامه میدهد: بر این اساس اگر قصد توسعه مسجد وجود داشته باشد، فقط یک یا دو دیواری که برای توسعه ضروری است، مجوز تخریب مییابد و بازسازی کلی مورد موافقت نیست. مورد دیگری که میتواند کانون اصلی این بحث باشد، قرار گرفتن مساجد در میانه راههای تازهساخت است. مرحوم آیتالله بهجت تخریب مسجد را در چنین شرایطی کاملاً غیرمجاز میدانند و هیچگونه توجیهی حتی طرحهای قانونی را به عنوان دلیل نمیپذیرند. امام خمینی(ره) همچنان بر شرط بیم اتلاف نفوس در این مورد نیز تأکید میکنند و با مواردی که تعریضهای معمول، بخشی از مسجد را برای سهولت تردد حذف کرده، با وجود توسعه مسجد از ضلع دیگر، مخالفت جدی دارند. رهبر معظم انقلاب نیز این امر را تنها در صورتی مجاز میدانند که مسئله بسیار ضروری، غیرقابل حل، غیرقابل جایگزینی و خطرآفرین باشد. در این شرایط نیز مانند اکل میته (خوردن گوشت مردار برای زنده ماندن) حد استفاده از زمین مسجد را تا زمانی تعیین میکنند که این ضرورت وجود دارد و با رفع ضرورت، احیای مسجد واجب میشود. حتی در مواردی تصریح شده که باید از نجس کردن این محدوده در معبر قرار گرفته اجتناب کرد و عملاً خروج از مسجدیت را برای زمینی که وقف ابدی مسجد شده، بنا به نص صریح دین ممکن نمیدانند. مفروضاتی مانند متروک واقع شدن مسجد، وجود مساجد متعدد در نزدیکی هم و تبدیل به احسن از جانب تمامی فقها مردود دانسته شده است.
معوض مسجد به غلط تعبیر شد
اکبرزاده تصریح میکند: رسم قبول کردن معوض مسجد از سمت سازمان اوقاف نیز مبتلای مغلطهای شده که باید ابهام آن را زدود. شهرداری در هر تعریضی هزینه و قیمت ملک تخریبی را به مالکان پرداخت میکند و در این موضوع، اوقاف به عنوان متولی، و نه مالک، این وجه را دریافت و در همان موضوع وقف خرج میکند. حال اگر شهرداری به دلیل نبود نقدینگی، زمینی را به اداره اوقاف بدهد، از لفظ عمومی معوض استفاده میکند. این مسئله به هیچ وجه جابهجایی مسجد قلمداد نمیشود. باید دقت داشت که مسجدیت بر مکان و جایی مشخص جاری میشود و امری ابدی است. حتی بنای مسجد نیز به عنوان روبنا تنها به قصد خدمترسانی به نمازگزاران ساخته میشود؛ مانند سرویس بهداشتی، وضوخانه، قفسه کتاب، جامهری و ساختمان حکم مسجد را نداشته و با تخریب آن مسجدیت مسجد برطرف نمیشود.
این پژوهشگر معماری اسلامی اضافه میکند: بر همین اساس، فقها بازگشت کارکرد مسجدی را که معبر شده، امری ضروری و واجب میدانند. اگر این مسجد در معبری قرار گرفته، باید در صورت امکان با اصلاح هندسی و رفع ضرورت ترافیکی دوباره زمین به کارکرد مسجدیت خود برگردد و در مورد فضای سبز یا مجتمعهای تجاری و اقامتی ضرورت بازگشت، امری قطعی است.
داد و ستد در زمینی که وقف ابدی مسجد است
اکبرزاده بیان میکند: دردناک آنجاست که مردم، بیخبر از مسجد بودن یک فضا، بدون طهارت شرعی مناسب مسجد در آن فضا تردد کنند و جبران اثرات وضعی و تکوینی این هتک و تنجیس مسجد بدون شک بر عهده بانیان و مدیران قرار دارد. چگونه است وقتی حتی سخن گفتن از معامله و مال دنیا در مسجد حرام است و با واکنش جدی حضرت رسول(ص) روبهرو میشود و گویندگان را لعنت میکنند و بر عهده شنوندگان واجب میکنند تا آنان را لعنت کنند، در مجتمعهای تجاری متعددی مانند فرهاد، نرگس، رضوان، یادگار۲ و مبین قرار است روی مساجد تخریب و غصب شده، داد و ستدی صورت بگیرد؟ زیان تکوینی این گستاخی در چند قدمی حرم مطهر رضوی را چه کسی بر عهده میگیرد؟ آیا هیچ راه اصلاح هندسی ترافیکی برای تخریب نکردن مسجد هفت در، مسجد حوض معجردار، مساجد محذوف در شارستان رضوی و بولوار امیرالمؤمنین(ع) و حدود ۳۰ مسجدی که در این سالها در نزدیکی حرم مطهر رضوی تخریب شده، وجود نداشته است؟ آیا کسی هست که بتواند ضرورت تخریب یک به یک این مساجد را تا حد بیم از اتلاف نفوس مسلمین که شرط خروج موقت زمین مسجد از مسجدیت است، بر عهده بگیرد؟ و اگر چنین جسارتی هست، آیا چنین صلاحیت و کفایتی نیز دارد؟
موضوع را از رئیس کمیسیون فرهنگی، اجتماعی، زیارت، گردشگری و رسانه شورای شهر مشهد پیگیری میکنیم.
تحقیق و تفحص از مساجد بافت اطراف حرم مطهر رضوی کلید خورد
حجتالاسلام حسن منصوریان در این خصوص میگوید: درباره مساجد و حسینیههای بافت اطراف حرم مطهر رضوی طرح تحقیق و تفحص داریم. در کمیسیون فرهنگی از توضیحات منطقه ثامن قانع نشدیم و موضوع طبق آییننامه به جلسه کاری شورا کشیده شد. در آنجا هم اعضا از توضیحات قانع نشدند. در نتیجه هیئت تحقیق و تفحص تشکیل شد و به زودی احکام اعضای هیئت صادر و کار شروع میشود.
وی ادامه میدهد: مساجد بافت ثامن تنها موضوعی است که تحقیق و تفحص درباره آن به این مرحله رسیده؛ چراکه موضوع بسیار مهمی است و خیلی از دستگاهها باید جوابگو باشند و از آنها مدارک و مستندات مطالبه خواهیم کرد.
منصوریان متذکر میشود: برآورد کلی که تاکنون در تحقیق و تفحص به آن رسیدهایم این است که چرا تعداد مساجد تا این اندازه کم شده است؟ مساجد، پشتوانه حرکتهای دینی مذهبی و عناصر هویتی و دینی ما هستند. چرا به این راحتی از بین رفتهاند و در عوض آنها چه چیزی به شهر داده شده است؟
رئیس کمیسیون فرهنگی، اجتماعی، زیارت، گردشگری و رسانه شورای شهر مشهد میگوید: در یک موضوعی که توضیح دادند، حدود ۱۱ مسجد تخریب و در یک مسجد تجمیع شده؛ اما همان مسجد معوض هم خودش در طرح تعریض خیابان قرار داشته و مقداری از آن از بین رفته است!
منصوریان عنوان میکند: در این خصوص موارد گوناگونی وجود دارد و ما حتماً از باب صیانت از نیت واقفان و برگرداندن سرانههای اصلی مذهبی این شهر که مطابق با بوم مذهبی این شهر است، محکم ورود خواهیم کرد.
وی در ادامه به نکته دیگری در خصوص سرانههای مذهبی شهر اشاره و بیان میکند: این در حالی است که اضافه کردن یک سرانه مذهبی به این شهر مشکلات عدیدهای اعم از تغییر کاربری، ایجاد، تعمیر و تجهیز دارد. در حال حاضر حدود ۴۰۰ مسجد را مورد تعمیر و تجهیز قرار دادهایم و افزون بر این، ساخت چند مسجد را نیز برعهده گرفتهایم تا سرانه مذهبی شهر حفظ شود. اگر نتوانیم مساجد را حفظ و صیانت کنیم، مساجد دیگری هم که الان در حال ساخت هستند، در امان نخواهند بود و به مرور زمان زوال مییابند. به همین خاطر محکم پای این موضوع ایستادهایم تا در خصوص مساجدی که در بافت ثامن دچار مشکل شده و از بین رفتهاند، تحقیق و تفحص صورت بگیرد.
خبرنگار: معصومه مؤمنیان
معصومه مؤمنیانمنبع: قدس آنلاین
کلیدواژه: مشهد مسجد منطقه ثامن مشهد بافت فرسوده حرم مطهر رضوی تحقیق و تفحص تخریب مساجد بافت اطراف بر عهده
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۴۰۱۸۶۰۹۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
«باغ حاجی» از بیم تخریب تا امید آبادانی
یک هشتی(ورودی) و یک نمازخانه، تمام پلان مسجد «باغ حاجی» است، شاید کمتر از ۵۰ مترمربع. این مسجد را به نام «خواجه روحالله» هم می شناسند چرا که در کتیبه سردر آن، نام این شخص به عنوان بانی ساخت مسجد در دوران شاه عباس صفوی ذکر شده است.
گفته میشود مسجد باغ حاجی بیشتر به یک بنای یادمانی میماند، مسجدی که شاید کسی دعا کرده عزیز رو به قبله اش، به زندگی برگردد و این عبادتگاه را بنا کند، هرچند کوچک و محقر. یا اینکه شخصی کارش در کلاف سر در گم روزگار گره کوری خورده و به مدد نذر ساخت این بنا، گشایش شده است؛ به هر روی هرآنچه هست، بانی ساخت بنا از مردم عادی و نه متمولان زمانه خود بوده است.
مسجد از دوران صفوی به این سو، چهارصد سال رنگ و رنج دوران به خود دیده است؛ خوشی و ناخوشی باهم. امروزه اما ساخت و ساز از بد روزگار، مسجد را در انحصار کوچهای با دو خم قرار داد و همین شرایط بلای جانش شد. سالها اهالی کوچه کوشیده بودند مسجد را که درست در وسط کوچه افتاده بود، تخریب و به جای دیگری منتقل کنند اما تیرشان به نشانه نخورد و مسجد همانجا باقی ماند.
فراموشی همیشه بلای یادمانهای معماری و تاریخی بوده است. مسجد باغ حاجی هم گرچه در جوار «باغ حاجی» یا همان «باغ همایون» که حالا تبدیل به مکانی شناسا یعنی «ورزشگاه تختی» شده، قرار داشته اما سرنوشتش در پیچ و خم یک کوچه با فراموشی گره خورده و گمنامی آن را مهجور کرده است.
اما گذشته از فراموشی و مهجوری، بیشتر از هر چیز، تخریب برای عبور و مرور آسانتر توسط اهالی محل، بنای این مسجد را تهدید می کرده است. چه بسا بناها و خانههای تاریخی بسیاری که در اصفهان با همین بهانه تخریب شدهاند اما تنها شانس باغ حاجی، خانه خدا بودنش بوده که آن را حفظ کرده است.
کوچک بودن این مسجد صفوی آن هم در گیر و گور یک گذر، شاید در تمام دوران گذشته، موجبات فراموشی این بنا را رقم زده باشد اما همین صفت بیانی کوچکترین، میتواند برای این مسجد تاریخی در دل شهری شُهره به گردشگری، یک ظرفیت گردشگری باشد و روزگار روشنی را برایش رقم بزند.
به هر روی مسجد دوران سختی را پشت سرگذاشته و پیکر فرتوت و کوچک صفوی اش در پرده فراموشی از وصله پینههای ناجور، ملول و رنجور شده اما با همه این اوصاف، گویا ایام غم به سر آمده و مدت کوتاهی است که اداره کل میراث فرهنگی اصفهان گوشه چشمی به بنای آن نشان داده؛ دستی بر سر و روی مسجد کشیده و گویا مقرر است شهرداری به گذر اطراف آن سامانی ببخشد تا هم باشندگان محل دلخوش شوند و هم مسجد از گزند تخریب و فراموشی در امان بماند.
در همین پیوند، مرتضی فرشتهنژاد، پیشکسوت میراث فرهنگی اصفهان گفت: یکی از کارهایی که تخریب آثار تاریخی را سرعت میدهد، این است که به آن ها اهمیت ندهید و به حال خودشان بمانند در نتیجه خود به خود خراب می شوند؛ مسجد باغ حاجی هم همین سرنوشت را داشته است.
وی افزود: مردم محل در دهه هشتاد به دنبال این بودند که قسمتی از هشتی مسجد باغ حاجی را تخریب کنند بلکه کوچه صاف شود تا رفت و آمد آسانتری داشته باشند اما میراث فرهنگی اصفهان با این کار به شدت مخالفت کرد و برای آنکه از بیم تخریبها در امان بماند، مدارک لازم را فراهم آورد و مسجد را در فهرست آثار ملی قرار داد.
فرشته نژاد گفت: این مسجد ممکن است از مساجد یادمانی باشد و قطع یقین توسط مردم عادی ساخته شده است و نام باغ حاجی فقط به دلیل همجواری بنای مسجد با «باغ حاجی» است.
وی افزود: باغ حاجی که حالا به آن باغ تختی یا ورزشگاه تختی می گویند روایت هایی دارد، برخی منابع میگویند که این باغ را حاج محمدحسین کازرونی( از تجار خوشنام اواخر دوران قاجار در اصفهان) وقف کرده است و برخی دیگر معتقدند که این باغ متعلق به بردار آقا نورالله نجفی (یکی از مراجع تقلید و مشروطه خواهان در اصفهان) مشهور به نام حاجی بوده است.
فرشته نژاد معتقد است مسجد دیگری به نام «سعید ابن جُبَیر» (از مفسران قران که برای ترویج دین اسلام به اصفهان آمده بود) در جنوب غربی صحن شمالی امامزاده «درب امام» وجود دارد که از مسجد باغ حاجی هم کوچکتر و متعلق به قرون اولیه اسلامی است.
وی در این رابطه افزود: مسجد سعید ابن جُبَیر تا اواخر دوران پهلوی دوم با همان مصالح اولیه باقی مانده بود اما در اواخر دهه هشتاد دخل و تصرفات زیادی در آن صورت گرفت و هویت بنایش از بین رفت.
این پیشکسوت میراث فرهنگی اصفهان یادآور شد: خاطرم هست که وقتی متوجه شدیم اهالی محله میخواهند مسجد باغ حاجی را خراب و به جای دیگری منتقل کنند، برای بازدید رفتم و بنا را یک مسجد کوچک صفوی زیبا دیدم که البته نیاز به مرمت اساسی داشت.
وی افزود: همه فضای مسجد متشکل از یک هشتی(ورودی) و نمازخانه ای با گنجایش حداکثر ۲۰ نفر است که باید مرمت و حفظ شود
مدیر گروه امانی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان نیز در رابطه با وضعیت فعلی این اثر تاریخی گفت: مسجد شرایط خیلی بدی داشت؛ روی آجرکاریهای داخل بنا گچ کشیده بودند و دیوارها از بیرون تا ۲ متر سیمان شده و برخی دیوارها هم در حال ریختن بود اما مهمتر از همه اینها تهدید تخریب مسجد برای گشادتر شدن کوچه بود.
وی تصریح کرد: تخریب بیخ گوش این مسجد و شرایط آنچنان اضطراری بود که باید هرچه سریعتر اقدام به نجاتبخشی میکردیم.
هادی اللهیاری افزود: مسجد به دلیل رطوبت بسیار زیاد از هر طرف در حال نابودی بود و شرایط دشواری داشت اما با این تفاسیر، با همکاری و هماهنگی هیات امنای مسجد، مرکز رسیدگی به امور مساجد اصفهان و شهرداری اولین قدمها را برداشتیم و فاز اول مرمت اضطراری را از ۲ سال پیش شروع کردیم.
به گفته وی، فاز اول مرمت این مسجد صفوی الاصل هم اکنون به اتمام رسیده و فاز دوم آن استحکام بخشی دیوار مجاور ورزشگاه تختی است که در حال انجام و قرار است گذر اطراف مسجد هم از طرف اداره زیباسازی شهرداری منطقه یک اصلاح و فضایی همخوان با مسجد تاریخی پیدا کند.
اللهیاری با اشاره به تزیینات سردر این مسجد کوچک صفوی یادآور شد: کتیبه مسجد به خط ثلث سفید معرق بر زمینه کاشی لاجوردی مورخ به سال ۱۰۳۳ هجری است و در گرداگرد آن نام حضرت علی می چرخد.
رییس گروه امانی اداره کل میراث فرهنگی اصفهان گفت: شوربختانه اداره برق زیبایی بیرونی و بصری مسجد را با قرار دادن یک تیر چراغ برق مخدوش کرده است.
وی افزود: کارشناس اداره برق متوجه نشده است که دیوار و بدنه تاریخی تازه مرمت شده است و مقابل آن تیر برق سیمانی گذاشته و به همین دلیل برای رفع این تزاحم بصری، روال قانونی را پیش گرفته ایم و از اداره برق شکایت کرده ایم.
مسجد باغ حاجی یا خواجه روح الله در کوچهای به نام «حق شناس» و در خیابان مسجد سید اصفهان قرار دارد و قدمت آن به دوران صفوی باز می گردد.
این بنا که در فهرست آثار ملی قرار دارد در جوار ورزشگاه تختی که پیشتر با نام باغ حاجی شهره بوده، واقع شده است.
گفته میشود پیشینه باغ حاجی صفوی است و چون روزگاری جهت اقامت «همایون شاه» پادشاه هندوستان ساخته شده بود به نام «باغ همایون» هم نامیده میشده است و در دوران قاجار به نام باغ حاجی شهره میشود.
امروز قسمتی از این باغ جزو ورزشگاه تختی است که به پاس بزرگداشت زندهیاد غلامرضا تختی، پهلوان نامی ایران و قهرمان کشتی جهان به این اسم نامیده میشود.
منبع: ایرنا
باشگاه خبرنگاران جوان اصفهان اصفهان